Νομική αντιμετώπιση bullying στην Ελλάδα με νεούς Νόμους και Πολιτικές – Νόμος anti bullying 10/3/2023
Οι νόμοι και πολιτικές σχετικά με την αντιμετώπιση του bullying παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διασφάλιση της ασφάλειας και του καλύτερου περιβάλλοντος στα σχολεία και τις κοινότητες. Αυτές οι νομικές πρωτοβουλίες μπορεί να περιλαμβάνουν αυστηρούς κανονισμούς κατά του bullying, τιμωρίες για τους εκφοβιστές, καθορισμό διαδικασιών για αναφορά περιστατικών και προγράμματα ευαισθητοποίησης. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτοί οι νόμοι και οι πολιτικές επιδιώκουν την πρόληψη του bullying και την προστασία των θυμάτων.
Νέο Νομοσχέδιο [Νόμος anti bullying 10/3/2023] για την αντιμετώπιση του bullying στην Ελλάδα
Στις 10/3/2023 ψηφίστηκε το Νέο Νομοσχέδιο «Ζούμε Αρμονικά Μαζί – Σπάμε τη Σιωπή»: που περιλαμβάνει μια σειρά από ρυθμίσεις για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας και του bullying (εκφοβισμού) στις σχολικές μονάδες.
Το νομοσχέδιο αφορά την αντιμετώπιση της σχολικής βίας και έχει ως στόχο την πρόληψη και αντιμετώπιση των φαινομένων bullying στα σχολεία στις δομές τις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας.
Μπορείτε να βρείτε όλο το ΦΕΚ στο παρακάτω link :
Στη συνέχεια θα βρείτε τα σημαντικότερα άρθρα του ανωτέρω νόμου που αφορούν στις δράσεις για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της βίας στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (άρθρα 3-15 του Ν.5029/2023)
Άρθρο 5 Δράσεις και προγράμματα που εκτελούνται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος».
Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.), το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (Ι.Τ.Υ.Ε.) «Διόφαντος», πανεπιστημιακούς και κρατικούς φορείς, εθελοντικές οργανώσεις, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ερευνητικά κέντρα, καθώς και οποιονδήποτε άλλον τρίτο φορέα κρίνεται αναγκαίο, οργανώνει, σχεδιάζει και υλοποιεί δράσεις και προγράμματα για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού. Ενδεικτικά, οι δράσεις και τα προγράμματα περιλαμβάνουν:
- α) την εκπόνηση ερευνών προς αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης,
- β) την έκδοση κατευθυντήριων οδηγιών, όπως αυτές αναφέρονται στην περ. ε) του άρθρου 3, και την ανάπτυξη σχετικού υλικού για την ενημέρωση και επιμόρφωση της εκπαιδευτικής κοινότητας,
- γ) τη δημιουργία και λειτουργία ειδικής ψηφιακής πλατφόρμας για την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό,
- δ) την αποτίμηση της εφαρμογής των δράσεων και προγραμμάτων και την προώθηση καλών πρακτικών,
- ε) την επικαιροποίηση του πρότυπου κανονισμού λειτουργίας των σχολικών μονάδων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ώστε να θίγονται θέματα και να αντιμετωπίζονται ζητήματα σχετικά με ευάλωτες ομάδες μαθητών, όπως αυτές καταγράφονται στην περ. ε) του άρθρου 3.
Άρθρο 6 Ειδική ψηφιακή πλατφόρμα για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και των φαινομένων εκφοβισμού
Στην ειδική ψηφιακή πλατφόρμα που δημιουργείται και λειτουργεί, με την ευθύνη του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (Ι.Τ.Υ.Ε.) «Διόφαντος», για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και των φαινομένων εκφοβισμού, πρόσβαση έχουν οι μαθητές και οι γονείς, καθώς και όσοι έχουν την επιμέλεια μαθητών. Η πρόσβαση διασφαλίζεται με τη χρήση ατομικών κωδικών εισόδου στην ψηφιακή πλατφόρμα και διευκολύνεται με τη δημιουργία ψηφιακού ιστότοπου που υποδέχεται επώνυμες και ανώνυμες αναφορές. Οι μαθητές δύνανται να υποβάλουν επώνυμες ή ανώνυμες αναφορές. Οι γονείς και όσοι έχουν την επιμέλεια των μαθητών υποβάλλουν μόνο επώνυμες αναφορές. Η ανωνυμία της αναφοράς ισχύει έναντι όλων των χρηστών της πλατφόρμας και αντιτάσσεται έναντι όλων των εκπαιδευτικών και του προσωπικού της σχολικής μονάδας. Η υποβολή αναφορών στην ειδική ψηφιακή πλατφόρμα δεν εξαρτάται από άλλους όρους και προϋποθέσεις, είναι δε προαιρετική και παράλληλη με τη δυνατότητα υποβολής αναφορών, προφορικών ή γραπτών, απευθείας στον Διευθυντή ή τον Προϊστάμενο κάθε σχολικής μονάδας και Εργαστηριακού Κέντρου (Ε.Κ.). Με σκοπό τη διευκόλυνση της εισόδου και της χρήσης της ψηφιακής πλατφόρμας από μαθητές, γονείς και όσους έχουν την επιμέλεια μαθητών, δύνανται να οργανώνονται επιμορφωτικά σεμινάρια και ημερίδες ενημέρωσης στη σχολική μονάδα. Η ψηφιακή πλατφόρμα είναι προσβάσιμη από τα άτομα με αναπηρία.
Άρθρο 7 Υπεύθυνοι αποδέκτες αναφορών στη σχολική μονάδα για περιστατικά εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας
Αποδέκτες – υπεύθυνοι υποδοχείς σε επίπεδο σχολικής μονάδας των αναφορών για περιστατικά εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας που υποβάλλονται ψηφιακά είναι στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ο Διευθυντής ή ο Προϊστάμενος της σχολικής μονάδας και ένας (1) εκπαιδευτικός που ορίζεται από εκείνον για τον σκοπό αυτόν. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ο Διευθυντής σε κάθε σχολική μονάδα συνεπικουρείται από έναν (1) Σύμβουλο Σχολικής Ζωής που είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση κρίσεων και την πρόληψη κάθε τύπου αντικοινωνικών συμπεριφορών. Η επεξεργασία των αναφορών γίνεται με δική τους ευθύνη και ο χειρισμός αυτών λαμβάνει υπόψη κατά προτεραιότητα τις αναφορές για σοβαρές αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές που πλήττουν μαθητές και διαταράσσουν την εκπαίδευση.
Άρθρο 8 Αρμόδια όργανα εξέτασης αναφορών και περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού
- 1. Αποδέκτες των αναφορών για περιστατικά εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας σε επίπεδο Διεύθυνσης Εκπαίδευσης είναι οι τετραμελείς ομάδες δράσης που συνιστώνται σύμφωνα με το άρθρο 10, οι οποίες αναπτύσσουν, με τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων και ειδικότερα ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, δράσεις υποστηρικτικές και επιμορφωτικές, ενώ ασκούν εποπτεία σχετικά με τον χειρισμό των υποθέσεων σε επίπεδο σχολικής μονάδας. Οι ομάδες αυτές παρακολουθούν, επιβλέπουν και συνεπικουρούν τις σχολικές μονάδες στον χειρισμό των σχετικών κρίσεων, ιδιαίτερα σε σοβαρά περιστατικά που έχουν αντίκτυπο στη σχολική και στην κοινωνική ζωή. Επιλαμβάνονται, ιδίως, αν παρατηρείται καθυστέρηση στον χειρισμό και την αντιμετώπιση σοβαρών περιστατικών ενδοσχολικής βίας ή σημειώνεται αδυναμία επίλυσης του περιστατικού, στο οποίο αναφέρεται η καταγγελία.
- 2. Οι ομάδες της παρ. 1, εκτός από τις δράσεις της ίδιας παραγράφου, έχουν την υποχρέωση να συντάσσουν σε ετήσια βάση εκθέσεις με τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά τους για το είδος και τον τρόπο αντιμετώπισης των περιστατικών που έλαβαν χώρα στις σχολικές μονάδες της αρμοδιότητάς τους, τις οποίες υποβάλλουν στον Περιφερειακό Διευθυντή Εκπαίδευσης και τον Προϊστάμενο του Κέντρου Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.) της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης, μαζί με τις προτάσεις τους. Στις εκθέσεις αυτές δεν καταχωρίζονται προσωπικά δεδομένα.
- 3. Ο Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης ενημερώνει για τα θέματα αυτά, εντός τριμήνου από τη λήξη κάθε σχολικού έτους, τον Γενικό Γραμματέα Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ειδικής Αγωγής του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, στον οποίον προωθεί τις ετήσιες εκθέσεις των ομάδων δράσης που του υποβλήθηκαν. Eιδικότερα, ο Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης αποστέλλει τις ετήσιες εκθέσεις στις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων και συγκεκριμένα: α) Στη Γενική Διεύθυνση Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για τα θέματα εκπαιδευτικής και παιδαγωγικής φύσης και β) στη Διεύθυνση Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας και Καινοτομίας της Γενικής Διεύθυνσης Ψηφιακών Συστημάτων, Υποδομών και Εξετάσεων, η οποία έχει την εποπτεία της ψηφιακής πλατφόρμας, αναφορικά με τεχνικά θέματα και προτάσεις προσθήκης, τροποποίησης ή διαγραφής προδιαγραφών της εν λόγω πλατφόρμας. Στην ενημέρωσή του ο Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης διατυπώνει τα συμπεράσματά του για τη λειτουργία της ψηφιακής πλατφόρμας και καταθέτει τις προτάσεις του για την αντιμετώπιση των περιστατικών σχολικής βίας.
Άρθρο 9 Αρμοδιότητες για την αντιμετώπιση περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού
Οι υπεύθυνοι στη σχολική μονάδα του άρθρου 7:
- α) λειτουργούν ως σημείο αναφοράς, ενημέρωσης και υποστήριξης των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας για θέματα και περιστατικά σχολικού εκφοβισμού,
- β) υλοποιούν εκπαιδευτικές δράσεις και προγράμματα, καθώς και συναντήσεις και εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης, που αποσκοπούν στην επίλυση διαφορών και στη διαφύλαξη της εύρυθμης λειτουργίας της σχολικής μονάδας και
- γ) επιλαμβάνονται περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, σε άμεση και διαρκή επικοινωνία με την τετραμελή ομάδα του άρθρου 8.
Στις δράσεις αυτές και στον χειρισμό των περιστατικών ενδοσχολικής βίας, οι υπεύθυνοι συνεπικουρούνται από όλο το έμψυχο δυναμικό που δύναται να διατεθεί προς υποστήριξη της σχολικής μονάδας, όπως μέλη της Επιτροπής Διεπιστημονικής Υποστήριξης (Ε.Δ.Υ.), ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Οι υπεύθυνοι επιμορφώνονται σε περιοδική βάση από δράσεις και προγράμματα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) και του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ).
Άρθρο 10 Ομάδες δράσης – Σύσταση και συγκρότηση για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Ενδοσχολικής Βίας και του Εκφοβισμού
- 1. Σε κάθε Διεύθυνση Εκπαίδευσης συνιστάται τετραμελής «Ομάδα Δράσης για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Ενδοσχολικής Βίας και του Εκφοβισμού» η οποία αποτελείται από: α) τον Διευθυντή Εκπαίδευσης, ο οποίος αναπληρώνεται από τον Προϊστάμενο του Τμήματος Εκπαιδευτικών Θεμάτων της οικείας Διεύθυνσης Εκπαίδευσης, β) έναν (1) Σύμβουλο Εκπαίδευσης της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης, με τον αναπληρωτή του, γ) έναν (1) ψυχολόγο σχολικής μονάδας ή Κέντρου Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.) της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης με τον αναπληρωτή του και δ) έναν (1) κοινωνικό λειτουργό σχολικής μονάδας ή ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης με τον αναπληρωτή του. Τα μέλη των περ. β), γ) και δ) ορίζονται με απόφαση του Περιφερειακού Διευθυντή Εκπαίδευσης. Καθήκοντα προέδρου ασκεί ο Διευθυντής Εκπαίδευσης. Η θητεία της ομάδας ξεκινά με την τοποθέτηση του Διευθυντή Εκπαίδευσης και λήγει με τη λήξη της θητείας του σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 42 του ν. 4823/2021 (Α’ 136). Καθήκοντα γραμματέα της ομάδας ασκεί εκπαιδευτικός ή διοικητικός υπάλληλος που ορίζεται με απόφαση του Προέδρου της. Η απόφαση επιλογής ψυχολόγου ή κοινωνικού λειτουργού από ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ., λαμβάνεται μετά από εισήγηση του Προϊσταμένου του ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ..
- 2. Η ομάδα δράσης: α) σε συνεργασία με τους υπευθύνους των σχολικών μονάδων, εκτός από τις αρμοδιότητες που αναφέρονται στο άρθρο 8, ενημερώνει και ευαισθητοποιεί την εκπαιδευτική κοινότητα και την τοπική κοινωνία σε θέματα αντιμετώπισης βίας και προωθεί σχετικές δράσεις, προγράμματα και εκπαιδευτικό υλικό στις σχολικές μονάδες, β) τελεί σε άμεση και διαρκή επικοινωνία με τους υπευθύνους των σχολικών μονάδων, τους οποίους συνεπικουρεί στον χειρισμό περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, ιδίως αν το περιστατικό χρήζει αντιμετώπισης που υπερβαίνει τις δυνατότητες επίλυσης σε επίπεδο σχολικής μονάδας, γ) διενεργεί, όποτε κρίνεται αναγκαίο, επιτόπιες επισκέψεις στις σχολικές μονάδες για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, δ) εποπτεύει και συμβάλλει στην ταχεία και αποτελεσματική επίλυση των περιστατικών που είτε παρακολουθεί είτε της γνωστοποιούνται.
- 3. Τα μέλη της ομάδας δράσης επιμορφώνονται σε περιοδική βάση από δράσεις και προγράμματα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) και του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ).
Άρθρο 11 Δράσεις του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής και του Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος» μέσω της λειτουργίας ψηφιακής πλατφόρμας
Το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων (Ι.Τ.Υ.Ε.) «Διόφαντος» αναπτύσσει και λειτουργεί στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων ειδική ψηφιακή πλατφόρμα, η οποία είναι προσβάσιμη μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης της Δημόσιας Διοίκησης (gov.gr-ΕΨΠ), για την πρόληψη και την αν τιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, με σκοπό να υποστηριχθούν νέες δράσεις που εκπονούνται από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) και το Ι.Τ.Υ.Ε., η οποία περιλαμβάνει ιδίως:
- α) αποθετήριο σχεδίων δράσης και καλών πρακτικών,
- β) ενημερωτικό και επιμορφωτικό υλικό για τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας,
- γ) σύστημα εξ αποστάσεως, σύγχρονης και ασύγχρονης, επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών και των μελών των ομάδων δράσης του άρθρου 8 και
- δ) σύστημα αποτύπωσης περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, με δυνατότητα υποβολής αναφοράς, επώνυμης και ανώνυμης από μαθητές, καθώς και επώνυμης από γονείς και όσους έχουν την επιμέλεια μαθητών, ε) σύστημα διαχείρισης του ανθρώπινου δικτύου εκπαιδευτικών για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, στ) σύστημα διενέργειας ανώνυμων διαδικτυακών ερευνών προς τους μαθητές με σκοπό την αποτίμηση της έκτασης του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού και ζ) σύστημα διαλειτουργικότητας με την κεντρική υπηρεσία πιστοποίησης χρηστών του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου (Π.Σ.Δ.).
Άρθρο 12 Ανώνυμη και επώνυμη αναφορά περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού
Στην «περιοχή υποβολής αναφορών» της ειδικά διαμορφωμένης ιστοσελίδας, η οποία είναι προσβάσιμη μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης της Δημόσιας Διοίκησης (gov.gr-ΕΨΠ), παρέχονται οι ακόλουθες δυνατότητες:
- α) «Ανώνυμη αναφορά»: Στην περίπτωση αυτή δεν ζητούνται, δεν συλλέγονται, ούτε καταχωρίζονται προσωπικά στοιχεία του προσώπου που υποβάλλει την αναφορά. Στην ανώνυμη αναφορά δεν διατηρείται κανένα προσωπικό στοιχείο του μαθητή, περιλαμβανομένης και της διεύθυνσης διαδικτυακού πρωτοκόλλου (Internet Protocol address, IP) του, σε κανένα σύστημα καταγραφής.
- β) «Επώνυμη αναφορά»: Στην περίπτωση αυτή καταγράφονται τα στοιχεία ταυτοποίησης του προσώπου που υποβάλλει την αναφορά και, ειδικότερα, το όνομα, το επώνυμο, ο Αριθμός Μητρώου (Α.Μ.) ή Αριθμός Φορολογικού Μητρώου (Α.Φ.Μ.) ή Αριθμός Δελτίου Ταυτότητας (Α.Δ.Τ.) και στοιχεία επικοινωνίας, όπως αυτά παρέχονται κατά περίπτωση από τον μηχανισμό πιστοποίησης. Η αυθεντικοποίηση των χρηστών διενεργείται με τη χρήση διαπιστευτηρίων της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης (ΓΓΠΣΔΔ) από το Εθνικό Μητρώο Επικοινωνίας για τους γονείς και όσους έχουν την επιμέλεια και από το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (Π.Σ.Δ.) για τους μαθητές.
Σε κάθε περίπτωση, το πρόσωπο που υποβάλλει την αναφορά συμπληρώνει ειδικό ερωτηματολόγιο για την καταγραφή των πληροφοριών που αφορούν σε συγκεκριμένη αναφορά. Άρθρο 13 Επιστημονική επιτροπή αξιολόγησης και εκπόνησης πρωτοκόλλων χειρισμού και αντιμετώπισης περιστατικών ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού Στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων συνιστάται επταμελής άμισθη επιστημονική επιτροπή, η οποία έχει την ευθύνη για την ανάπτυξη, την εποπτεία και την επιμέλεια της ψηφιακής πλατφόρμας του άρθρου 11, την επιστημονική αξιολόγηση και αξιοποίηση των αναφορών που καταγράφονται σε αυτήν, τη συναγωγή συμπερασμάτων, τη σύνταξη πορισμάτων και την ανάπτυξη επιστημονικών πρωτοκόλλων που ακολουθούνται και διευκολύνουν τον χειρισμό των σχετικών υποθέσεων. Η επιστημονική επιτροπή αποτελείται από:
- α) τον Γενικό Γραμματέα Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ειδικής Αγωγής,
- β) τέσσερα (4) μέλη Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού (Δ.Ε.Π.) Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.), με ειδικότητα στην ψυχολογία, την ψυχιατρική, την παιδαγωγική, την εγκληματολογία ή κάθε άλλο συναφές γνωστικό αντικείμενο, ή εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας ή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και
- γ) δύο προσωπικότητες με εμπειρία σε ζητήματα πρόληψης και αντιμετώπισης βίας και εκφοβισμού.
Το 2019 στην επικαιροποίηση του Ποινικού Κώδικα εντάχθηκε το άρθρο 312 με το Νόμος 4619/2019 στον οποίο γίνεται αναφορά στην «Σωματική βλάβη αδυνάμων ατόμων» που αποσκοπεί στην προστασία των θυμάτων του bullying στην Ελλάδα.
Το νέο άρθρο 312 του Ποινικού Κώδικα έχει ως εξής:
«Άρθρο 312. Πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή συμπεριφορά:
- Οι πράξεις που συνθέτουν το φαινόμενο του “bullying” μπορεί να αποτελούν είτε πλημμελήματα, οπότε τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης μέχρι 5 χρόνια, είτε κακουργήματα, οπότε τιμωρούνται με ποινή κάθειρξης μέχρι 20 χρόνια και διώκονται είτε κατ’ έγκληση, είτε αυτεπάγγελτα. Αλλά και οι γονείς των παιδιών που διαπράττουν αδίκημα στο πλαίσιο συμπεριφοράς “bullying” είναι δυνατόν να διωχθούν ποινικά για το πλημμεληματικό αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου (άρθρο 360 Ποινικού Κώδικα). Όμοια ποινική ευθύνη υπέχουν και οι δάσκαλοι ή καθηγητές που ήταν επιφορτισμένοι με την εποπτεία των ανήλικων μαθητών, ενώ αυτοί ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ακόμη και πειθαρχικές συνέπειες για πλημμελή εκτέλεση του καθήκοντος (άρθρο 107 Υπαλληλικού Κώδικα).
- Για την αναζήτηση της αστικής ευθύνης των ίδιων των δραστών του “bullying” θα πρέπει να αναχθούμε στα άρθρα 916, 917 και 918 του Αστικού Κώδικα, όπου ορίζεται ότι όποιος δεν έχει συμπληρώσει το 10ο έτος της ηλικίας του δεν ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε (916) και όποιος έχει συμπληρώσει το 10ο, όχι όμως το 14ο έτος της ηλικίας του, ευθύνεται για τη ζημία που προξένησε, εκτός αν ενέργησε χωρίς διάκριση (917).
- Σε ό,τι αφορά την αστική ευθύνη του ανηλίκου άνω των 14, αυτή είναι πλήρης.
Σύμφωνα με το άρθρο 312 ΠΚ ισχύουν τα κάτωθι:
Αν δεν συντρέχει περίπτωση βαρύτερης αξιόποινης πράξης, τιμωρείται με φυλάκιση όποιος με συνεχή σκληρή συμπεριφορά προξενεί σε τρίτον σωματική κάκωση ή άλλη βλάβη της σωματικής ή ψυχικής υγείας. Επιπλέον, αν η πράξη τελείται μεταξύ ανηλίκων δεν τιμωρείται εκτός αν η μεταξύ τους διαφορά ηλικίας είναι μεγαλύτερη από τρία έτη, οπότε επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Αν το θύμα δεν συμπλήρωσε ακόμη το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του ή δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του και ο δράστης το έχει στην επιμέλεια ή στην προστασία του ή ανήκει στο σπίτι του δράστη ή έχει μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας ή που του το έχει αφήσει στην εξουσία του ο υπόχρεος για την επιμέλειά του επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος με συστηματική παραμέληση των υποχρεώσεών του προς τα προαναφερόμενα πρόσωπα γίνεται αιτία να πάθουν σωματική κάκωση ή βλάβη της σωματικής ή ψυχικής τους υγείας».
Ο λόγος που η η πράξη µεταξύ ανηλίκων παραµένει ατιµώρητη εκτός εάν υπάρχει διαφορά ηλικίας άνω των τριών ετών είναι διότι οι συµπεριφορές αυτές µεταξύ ανηλίκων της ίδιας ηλικίας θα πρέπει να αντιµετωπίζονται µε µέτρα διαπαιδαγώγησης και όχι εµπλοκής µε τον ποινικό νόµο».
Ως προς την έκταση της αποζημιωτικής ευθύνης, επισημαίνεται ότι η καταβλητέα αποζημίωση καλύπτει τόσο την υλική ζημία του παθόντος όσο και την ηθική του βλάβη, λόγω της ψυχικής ταλαιπωρίας ή της ηθικής μείωσης που υπέστη.
Η αποζημίωση για τη υλική ζημία περιλαμβάνει τα έξοδα αποκατάστασης της σωματικής ή ψυχικής υγείας του παθόντος (νοσήλια, αμοιβές γιατρών, νοσοκόμων κλπ.) αλλά και ο,τιδήποτε θα στερείται ο παθών στο μέλλον ή θα ξοδεύει παραπάνω λόγω της αύξησης των δαπανών του (ΑΚ 929). Εξάλλου, σε περίπτωση κλοπής χρημάτων ή κλοπής, βλάβης ή καταστροφής προσωπικών του αντικειμένων, ο παθών δικαιούται να αξιώσει τη σχετική αποζημίωση.
Εκτός των παραπάνω δικαστικών ενεργειών, ο υφιστάμενος τον εκφοβισμό, μπορεί, εφόσον συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις, να καταφύγει στα δικαστήρια και να ζητήσει την προστασία της προσωπικότητάς του και της σωματικής του ακεραιότητας, με την έκδοση απόφασης ασφαλιστικών μέτρων (άρθρ. 731, 732 ΚΠολΔ), η οποία θα διατάσσει την άρση κάθε υφιστάμενης προσβολής και θα απαγορεύει προληπτικά στο μέλλον σε συγκεκριμένα πρόσωπα την προσέγγιση του παθόντος και τη διενέργεια οποιασδήποτε πράξης εναντίον του, με απειλή χρηματικής ποινής και προσωπικής κράτησης σε βάρος του παραβάτη των όρων της δικαστικής απόφασης.
Ασφαλώς, ένα βασικό χαρακτηριστικό του «bullying», εκτός από τον έντονα αντικοινωνικό του χαρακτήρα, είναι η ποινική του διάσταση, παρά το γεγονός ότι δεν πληροί την αντικειμενική υπόσταση θεσμοθετημένου αυτοτελούς εγκλήματος. Από την πλευρά της ποινικής αξιολόγησης, το «bullying» εκδηλώνεται συχνά ως ένα σύνθετο και εμφανώς περίπλοκο φαινόμενο αξιόποινων συμπεριφορών, που στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, διαπράττεται από ανηλίκους ή άτομα νεαρής ηλικίας.
Οι ποινικές συνέπειες του “Bullying”: Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να επισύρει ποινικές συνέπειες σε βάρος του δράστη ή των δραστών πέρα από τις κοινωνικές συνέπειες
Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να επισύρει ποινικές συνέπειες σε βάρος του δράστη ή των δραστών πέρα από τις κοινωνικές συνέπειες όπως πχ η απαξίωση ή ο κοινωνικός αποκλεισμός. Όμως όπως είναι αναμενόμενο οι συνέπειες είναι ανάλογες με την ηλικία του δράστη. Οι παραβατικές συμπεριφορές που συνοδεύουν τα φαινόμενα bullying μπορούν ταυτόχρονα να συνιστούν εγκλήματα όπως:
Εξύβριση, δυσφήμιση, συκοφαντική δυσφήμιση, απειλή, παράνομη βία, παράνομη κατακράτηση, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, αποπλάνηση παιδιού, ασέλγεια παρά φύση, βιασμός, κλοπή, ληστεία, φθορά ξένης ιδιοκτησίας, απλή σωματική βλάβη, απρόκλητη σωματική βλάβη, επικίνδυνη σωματική βλάβη, βαριά σωματική βλάβη, έκθεση, ανθρωποκτονία από δόλο ή από αμέλεια κλπ.
Τα φαινόμενα ρατσιστικής συμπεριφοράς τυγχάνουν εφαρμογής του Ν.927/1979 «Περί κολασμού πράξεων ή ενεργειών αποσκοπουσών εις φυλετικάς διακρίσεις», όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4285/2014. Για την ειδική περίπτωση του Διαδικτυακού «bullying», το οποίο γιγαντώνεται διαρκώς, μπορεί να γίνει αναφορά στα άρθρα του Ποινικού Κώδικα άρθρα 348Α’, 348Β’ και 348Γ’ του Π.Κ. (όπως πορνογραφία ανηλίκων, προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους και πορνογραφικές παραστάσεις ανηλίκων, αντίστοιχα). Επιπροσθέτως, για την παράνομη διάδοση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που συχνά λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο εφαρμόζεται ο Ν.4624/2019 άρθρο 38 που αντικατέστησε τον Ν.2472/1997 και τιμωρεί το αδίκημα της παράνομης διάδοση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
Πρέπει στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι οι πράξεις που συνθέτουν το φαινόμενο του «bullying» μπορεί να αποτελούν είτε πλημμελήματα, άρα τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης μέχρι πέντε χρόνια είτε κακουργήματα, άρα τιμωρούνται με ποινή κάθειρξης, δηλαδή μέχρι είκοσι χρόνια, και διώκονται είτε κατ’ έγκληση είτε αυτεπάγγελτα. Αλλά και οι γονείς των παιδιών, που διαπράττουν αδίκημα στο πλαίσιο συμπεριφοράς «bullying», είναι δυνατόν να διωχθούν ποινικά για το πλημμεληματικό αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου (άρθρο 360 Ποιν. Κώδ).
Παραμέληση εποπτείας ανηλίκου
- 1. Όποιος, ενώ έχει υποχρέωση εποπτείας ανηλίκου παραλείπει να τον παρεμποδίσει από την τέλεση αξιόποινης πράξης, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα (1) έτος, αν δεν συντρέχει περίπτωση να τιμωρηθεί αυστηρότερα με άλλη διάταξη.
- 2. Αν ο υπαίτιος της παράλειψης είναι πρόσωπο που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου και ιδίως γονέας ή επίτροπος υπό την υπεύθυνη επιμέλεια του οποίου έχει τεθεί ο ανήλικος σύμφωνα με τα άρθρα 122 και 123, επιβάλλεται φυλάκιση έως δύο (2) έτη.
- Όμοια ποινική ευθύνη υπέχουν και οι δάσκαλοι ή καθηγητές, που ήταν επιφορτισμένοι με την εποπτεία των ανήλικων μαθητών, ενώ αυτοί ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ακόμη και πειθαρχικές συνέπειες για πλημμελή εκτέλεση του καθήκοντος (άρθρο 107 Υπαλληλ. Κώδικα).
Ας δούμε ποιοι ανήλικοι μπορούν να τιμωρηθούν
Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του παιδιού, ορίζει ως παιδιά «όλα τα ανθρώπινα όντα με ηλικία μικρότερη των δεκαοκτώ ετών, εφόσον αυτά είναι ανήλικα κατά το εθνικό δίκαιο». Σύμφωνα με το Ελληνικό Ποινικό Κώδικα «ανήλικοι» νοούνται όσοι κατά την τέλεση της πράξης, έχουν ηλικία μεταξύ του 8ου και 18ου έτους συμπληρωμένων (άρθρο 121 Ποιν. Κώδ.).
- Παιδιά 0-8 ετών : είναι ποινικά ανεύθυνοι,
- Ανήλικοι 8-15 ετών : κρίνονται ατιμώρητοι, διότι δεν τους καταλογίζεται η άδικη πράξη που έχουν τελέσει. Σε αυτή την ηλικία για τυχόν αξιόποινες πράξεις επιβάλλονται μόνον αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα (βλ. άρθρα 126§2, 122 και 123 Ποιν. Κωδ).
- Ανήλικοι 15 και άνω: σε αυτές τις ηλικίες επιβάλονται αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα όμως εδώ προβλέπεται και ποινικός σωφρονισμός (σε περιπτώσεις βαρέων κακουργημάτων κλπ.), μέσω εγκλεισμού τους σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (άρθρα 126§3 και 127 Ποιν.Κώδ.).
Αναμορφωτικά μέτρα – Άρθ.122 – Ποινικός Κώδικας (Νόμος 4619/2019)
Αναμορφωτικά μέτρα είναι:
- α) η επίπληξη του ανηλίκου,
- β) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς ή στους επιτρόπους του,
- γ) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια,
- δ) η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων,
- ε) η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση συγγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης,
- στ) η αποζημίωση του θύματος ή η κατ’ άλλον τρόπο άρση ή μείωση των συνεπειών της πράξης από τον ανήλικο,
- ζ) η παρακολούθηση κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, κοινοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς,
- η) η φοίτηση σε σχολές επαγγελματικής ή άλλης εκπαίδευσης ή κατάρτισης,
- θ) η παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων κυκλοφοριακής αγωγής,
- ι) η παροχή κοινωφελούς εργασίας,
- ια) η ανάθεση της επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων και
- ιβ) η τοποθέτηση σε κατάλληλο κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό ή ιδιωτικό ίδρυμα αγωγής.
Επιπλέον υποχρεώσεις που αφορούν στον τρόπο ζωής του ανηλίκου
Σε κάθε περίπτωση, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ως πρόσθετα αναμορφωτικά μέτρα επιπλέον υποχρεώσεις που αφορούν στον τρόπο ζωής του ανηλίκου ή στη διαπαιδαγώγησή του. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιβάλει δύο ή περισσότερα από τα μέτρα που προβλέπονται στα στοιχεία α΄ έως και ια΄ της προηγούμενης παραγράφου.
Η επιλογή του αναμορφωτικού μέτρου που πρόκειται να επιβληθεί διέπεται από την αρχή της επικουρικότητας, για την εφαρμογή της οποίας τα αναμορφωτικά μέτρα που προβλέπονται παραπάνω. Το περιεχόμενο και η διάρκεια κάθε μέτρου πρέπει να είναι ανάλογα προς τη βαρύτητα της πράξης που έχει τελεστεί, την προσωπικότητα του ανηλίκου και τις βιοτικές του συνθήκες. Με αποφάσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ρυθμίζονται όλα τα θέματα που αφορούν στην επιβολή και εκτέλεση των μέτρων της πρώτης παραγράφου.
Στην απόφαση του δικαστηρίου ορίζεται η μέγιστη διάρκεια του αναμορφωτικού μέτρου.
Θεραπευτικά μέτρα- Άρθ.123 – Ποινικός Κώδικας (Νόμος 4619/2019)
Αν η κατάσταση του ανηλίκου απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση, ιδίως αν αυτός έχει ψυχική ασθένεια ή οργανική νόσο ή βρίσκεται σε κατάσταση που του δημιουργεί σοβαρή σωματική δυσλειτουργία ή του έχει γίνει έξη η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, οινοπνευματωδών ποτών ή ναρκωτικών ουσιών και δεν μπορεί να την αποβάλει με τις δικές του δυνάμεις ή εμφανίζει ουσιώδη καθυστέρηση στην πνευματική και ηθική του ανάπτυξη, το δικαστήριο διατάσσει:
- α) την ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς, στους επιτρόπους του ή σε ανάδοχη οικογένεια,
- β) την ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων,
- γ) την παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος από τον ανήλικο ή δ) την παραπομπή του ανηλίκου σε θεραπευτικό ή άλλο κατάλληλο κατάστημα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιβληθούν τα μέτρα που προβλέπονται στα στοιχεία α’ ή β’ σε συνδυασμό με το μέτρο που προβλέπεται στο στοιχείο γ’.
Τα θεραπευτικά μέτρα διατάσσονται ύστερα από προηγούμενη διάγνωση και γνωμοδότηση από εξειδικευμένη ομάδα ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, οι οποίοι κατά περίπτωση υπάγονται σε Μονάδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης ή σε ιατρικά κέντρα υγείας ή κρατικά νοσηλευτικά ιδρύματα.
Αν ο ανήλικος είναι χρήστης ναρκωτικών και αν η χρήση του έχει γίνει έξη και δεν μπορεί να την αποβάλει με τις δικές του δυνάμεις, το δικαστήριο πριν επιβάλει θεραπευτικά μέτρα που προβλέπονται στην παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου διατάσσει ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη και εργαστηριακή εξέταση, σύμφωνα με το άρθρο 13 παράγραφος 2 του Ν. 1729/1987.
Αυτό που αρκετοί δε γνωρίζουν είναι ότι υπάρχουν συμπεριφορές οι οποίες μπορούν να ενταχθούν και εκείνες στην αντικειμενική υπόσταση πολλών άλλων εγκλημάτων, πέραν του αδικήματος της αναθεώρησης του νέου άρθρου 312 του Ποινικού Κώδικα. Με φυλάκιση τουλάχιστον 6 μηνών θα τιμωρείται πλέον όποιος παριστάνει τον νταή, κάνει δηλαδή bullying (συνεχή σκληρή συμπεριφορά), βάσει ειδικής διάταξης που εισάγει ο Νόμος 4332/2015. Με την ίδια ποινή θα τιμωρείται και όποιος κακόβουλα παραμέλησε τα καθήκοντά του και δεν απέτρεψε, ως όφειλε, το αδίκημα: γονείς, καθηγητές, διευθυντές ή φυσικά πρόσωπα. Διαπιστώνουμε ότι πλέον η ευθύνη εμπίπτει όχι μόνο στο θύτη και το θύμα, αλλά και σε όλους όσους εμπλέκονται σε τέτοιου είδους περιστατικά και δεν πραγματοποίησαν κάποια ενέργεια προς την αποτροπή του φαινομένου.
Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων – Αρθρ.127 – Ποινικός Κώδικας (Νόμος 4619/2019)
Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων επιβάλλεται μόνο σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας τους, εφόσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας. Η απόφαση πρέπει να περιέχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία, από την οποία να προκύπτει γιατί τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα δεν κρίνονται στη συγκεκριμένη περίπτωση επαρκή ενόψει των ιδιαίτερων συνθηκών τέλεσης της πράξης και της προσωπικότητας του ανηλίκου.
Στην απόφαση ορίζεται επακριβώς ο χρόνος παραμονής του ανηλίκου στο κατάστημα αυτό, σύμφωνα με το άρθρο 54 του νόμου.
Πού θα μπορούσαμε να απευθυνθούμε;
Εν αρχή, προσπαθούμε να επιλύσουμε το θέμα εκεί όπου δημιουργήθηκε. Εναλλακτικά, μπορούμε να καλέσουμε σε κάποια από τις ακόλουθες τηλεφωνικές γραμμές, οι οποίες είναι στελεχωμένες με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και μπορούν να προσφέρουν βοήθεια.
- – 116111: Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων “Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου” (ΕΨΥΠΕ).
- – 800 11 32 000: Συνήγορος του Πολίτη – Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού.
- – 210/64.76.270: Τμήμα Ανηλίκων της Διεύθυνσης Ασφαλείας Αττικής.
- -1056 Εθνική γραμμή για τα παιδιά SOS