Χαρακτηριστικά θύτη – θύματος στο bullying. Οι ρόλοι που παίζουν τα παιδιά και οι ευάλωτες ομάδες bullying
Σε περιπτώσεις bullying, παρατηρούμε συνήθως την εμφάνιση διαφορετικών ρόλων μεταξύ των ατόμων που εμπλέκονται. Στο φαινόμενο του bullying, εμφανίζονται δύο βασικοί ρόλοι που καθορίζουν τη δυναμική της κατάστασης. Αυτοί οι ρόλοι είναι ο “θύτης” και το “θύμα.” Καθώς εξετάζουμε αυτούς τους ρόλους, αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα του φαινομένου του bullying και η σημασία της πρόληψης και της υποστήριξης για τα άτομα που εμπλέκονται.
Ας εξετάσουμε λοιπόν τους ρόλους και τα χαρακτηριστικά των παιδιών στο μπούλινγκ
Α) Θύτης : Είναι συνήθως ο υποκινητής ή ο αρχηγός μιας ομάδας. Το άτομο αυτό βασίζεται στην κοινωνική επιρροή που έχει στην κοινότητα. Και έχει μια ομάδα ατόμων που τον υποστηρίζουν. Στοχοποιεί τα άτομα και ξεκινάει τον εκφοβισμό συνήθως με σωματική επίθεση.
Α1) Θύτης – Θύμα: Είναι ο θύτης που ενεργεί επιθετικά λόγω του ότι έχει υπάρξει και ο ίδιος θύμα εκφοβισμού στο σπίτι και φοβάται μήπως αυτό επαναληφθεί και στο σχολείο.
Β) Συνεργοί του θύτη: Άλλα άτομα που συμμετέχουν στον εκφοβισμό, επειδή υποκύπτουν ή φοβούνται τον υποκινητή. Συχνά στρατολογούνται από την ανάγκη τους να ανήκουν σε μία ομάδα ή από φόβο μήπως στοχοποιηθούν αντίστοιχα κι εκείνοι.
Γ) Σιωπηλοί υποστηρικτές: Είναι άτομα που γνωρίζουν ότι ο εκφοβισμός λαμβάνει χώρα, αλλά δεν κάνουν τίποτα για να τον αποτρέψουν.
Δ) Προστάτες: Τα άτομα που προσπαθούν να εμποδίσουν ή να σταματήσουν τον εκφοβισμό.
Ε) Παθητικοί προστάτες: Τα ατόμα που αναγνωρίζουν πως ο εκφοβισμός δεν είναι σωστός, αλλά δυστυχώς δεν αντιδρούν.
Στ) Θύμα: Το άτομο που υφίσταται τον εκφοβισμό. Εδώ θα λέγαμε ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε δύο εντελώς διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων που μπαίνουν σε αυτή τη θέση του θύματος:
- Παθητικά θύματα: Είναι άτομα μοναχικά, ευαίσθητα, με μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και χωρίς ικανότητα αυτοπροστασίας. Έχουν ελάχιστους φίλους που μπορούν να τους υποστηρίξουν και έτσι δείχνουν ευάλωτοι και τρωτοί.
- Προκλητικά θύματα: Είναι άτομα ευέξαπτα και παρορμητικά, που επιζητούν την προσοχή των άλλων, παρενοχλώντας το θύτη. Στοχοποιούνται από μόνοι τους αλλά δεν μπορούν να αμυνθούν. Αυτά τα θύματα κινδυνεύουν να γίνουν και οι ίδιοι θύτες στη συνέχεια….
Χαρακτηριστικά του θύτη στο bullying και αίτια δημιουργίας του
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που οδηγούν ένα άτομο στο να εκφοβίζει τους γύρω του. Οι 7 παρακάτω είναι οι πιο σημαντικοί:
- Νιώθει ότι έχει τον έλεγχο και ότι είναι δυνατός μέσα από την εκφοβιστική συμπεριφορά
- Αισθάνεται καλά για τον εαυτό του και επιζητά την προσοχή των άλλων
- Δείχνει έξυπνος ή μεγάλος και κάνει πλάκα εις βάρος των άλλων
- Ζηλεύει
- Εξαναγκάζεται και δέχεται πιέσεις από την παρέα/ομάδα στην οποία ανήκει
- Έχει υπάρξει κι ο ίδιος θύμα εκφοβισμού, κάτι που παρατηρείται πολύ συχνά σε παιδιά με αντίστοιχες συμπεριφορές
- Αναζητά συνήθως να βρει κάποιον πιο αδύναμο σωματικά, με εμφανή διαφορετικά χαρακτηριστικά από το σύνολο. Τον οποίο και είναι εύκολο να στοχοποιήσει και να του υπερτονίσει την όποια διαφορετικότητα.
Υπάρχει μεγάλη ποικιλία προειδοποιητικών «σημάτων», η εμφάνιση των οποίων εξαρτάται από την κάθε περίπτωση. Οι γονείς και το προσωπικό του σχολείου πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν έγκαιρα αυτά τα πιθανά σημάδια εκφοβισμού ανάμεσα στις παρέες. Έτσι ώστε να μπορέσουν να τα εντοπίσουν και να αντιμετωπίσουν τα όποια πιθανά προβλήματα προκύψουν.
Χαρακτηριστικά του θύματος στο bullying και αίτια δημιουργίας του
Στον αντίποδα, υπάρχουν εξίσου ισχυροί λόγοι που αιτιολογούν γιατί ένα άτομο μπορεί να βρεθεί στη θέση του θύματος σε περιστατικά εκφοβισμού. Οι 6 παρακάτω είναι οι πιο σημαντικοί για εμάς:
- Φυσική / σωματική αδυναμία
- Συστολή / ντροπή / σεμνότητα
- Δυσκολία ένταξης των ατόμων τους σε ομάδες, άτομα μοναχικά και εσωστρεφή
- Ύπαρξη συναισθημάτων υπερβολικού άγχους ή αισθήματα ανασφάλειας που γίνονται εμφανή στους τρίτους (όπως η ένταση της φωνής, η εφίδρωση, το τρέμουλο στα χέρια)
- Άτομα με παθητική στάση απέναντι σε συμπεριφορές που τους ενοχλούν
- Τέλος υπάρχει και η κατηγορία των ατόμων που μπαίνουν στη θέση του «θύματος». Και αποδέχονται μια κακοποιητική συμπεριφορά, μετατρέποντας τον εαυτό τους σε γελωτοποιούς, με σκοπό να γίνουν εν τέλει αποδεκτά μέλη μιας ομάδας.
Ευάλωτες ομάδες που είναι πιο εύκολο να δεχτούν επίθεση και bullying
Εξετάζοντας σε μεγαλύτερο βάθος τα άτομα που συχνά βρίσκονται στη θέση του «θύματος», θα λέγαμε ότι εντοπίζουμε ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσά τους.
Θα μπορούσαμε να εντάξουμε τα άτομα αυτά στις παρακάτω 7 «ευάλωτες» ομάδες:
- Μαθητές / μαθήτριες με διαφορετικά χαρακτηριστικά και εμφάνιση όπως το βάρος, το ύψος, το χρώμα του δέρματος και των μαλλιών, τα προβλήματα όρασης και ο τρόπος ομιλίας) από το σύνολο της μαθητικής κοινότητας
- Μαθητές / μαθήτριες με διαφορετική οικογενειακή κατάσταση από ότι έχει ορίσει η κοινωνία μας ως συνηθισμένο και φυσιολογικό. Π.χ μια μονογονεϊκή οικογένεια, μια οικογένεια με διαζευγμένους γονείς ή παιδιά ορφανά και χωρίς οικογένεια.
- Μαθητές/μαθήτριες που, αν και δε διαφέρουν από την πλειονότητα, τυχαίνει τη δεδομένη χρονική στιγμή να ανήκουν σε πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες ή να μην έχουν υψηλή δημοτικότητα μεταξύ των συμμαθητών τους.
- Οι μαθήτριες ενδέχεται να βρεθούν σε αυξημένο κίνδυνο θυματοποίησης, εξαιτίας του φύλου τους. Η σεξουαλική παρενόχληση μαθητριών από συνομήλικα αγόρια συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την ανάγκη επιβεβαίωσης της υπεροχής τους ως αρσενικά. Και της αποδοχής τους από τον κύκλο των συνομηλίκων τους. Αυτή η ανάγκη επιβεβαίωσης μπορεί όμως να συνδέεται και με τις αναπαραστάσεις που υιοθετούν τα αγόρια, μέσα από την οικογένεια τους, σχετικά με τον ρόλο των δύο φύλων.
- Μαθητές/μαθήτριες με αναπηρίες, ή με προβλήματα υγείας, ή με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί, επίσης, να αποτελέσουν στόχο των εκφοβιστών – «νταήδων» ή των υπόλοιπων μαθητών/μαθητριών.
- Μαθητές/μαθήτριες διαφορετικών εθνικοτήτων, γλωσσικών ή πολιτισμικών μειονοτήτων. Τα παιδιά αυτά βιώνουν συνήθως διακρίσεις και κοινωνική απομόνωση.
- Μαθητές/μαθήτριες με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, που μπορεί ακόμα και να κακοποιηθούν σωματικά από συνομήλικούς τους.